BỘ NỘI VỤ

Phát biểu tham luận tại Hội thảo khoa học chiến lực thu hút, trọng dụng nhân tài trong khu vực công diễn ra ngày 17/7/2019, TS. Dương Quang Tung, Phó Viện trưởng Viện Khoa học tổ chức nhà nước, Bộ Nội vụ cho rằng: Nhân tài luôn gắn với một lĩnh vực hoạt động công vụ cụ thể, với một chuyên môn, nghiệp vụ nhất định. Nói cách khác, không có năng lực trí tuệ và năng lực thực tiễn chung chung mà phải gắn liền với một lĩnh vực hoạt động nhất định. Chẳng hạn, một người có thể là nhân tài trong hoạt động chính trị nhưng không phải là nhân tài trong hoạt động hành chính; có thể là một chuyên gia giỏi trong tham mưu hoạch định chính sách nhưng không thể là nhà lãnh đạo, quản lý tài năng; có thể có tài năng trong hoạt động quản lý nhà nước nhưng không phải là nhân tài trong sản xuất, kinh doanh… Như vậy, có thể nhận thấy, nhân tài chỉ phát huy tác dụng khi được sử dụng đúng với năng lực, sở trường của họ mà thôi.

Theo đó, cần phân biệt nhân tài với người học giỏi. Người học giỏi, có bằng cấp cao chưa phải là người tài nếu thiếu một ý chí cao trong công việc, và thiếu thành tích, cống hiến cụ thể. Người học giỏi, có bằng cấp cao chưa phải là người có trí tuệ, có năng lực nếu chỉ là những con mọt sách, và chỉ biết áp dụng một cách máy móc những mớ kiến thức khuôn mẫu đã được học, thiếu sáng tạo trong công việc. Những người này, có thể làm giỏi một công việc đơn thuần theo những con đường mà người khác vạch ra mà không biết sáng tạo, không biết nghĩ ra cái mới, không biết vận dụng cái mới. Mặt khác, có thể có người tuy không có bằng cấp cao nhưng lại rất trí tuệ, có óc sáng tạo và có cống hiến lớn cho xã hội, đó chính là nhân tài. Nếu hiểu nhân tài chỉ là người thông minh, học giỏi là không đầy đủ và không chính xác.

Nhân tài trong khu vực công

TS. Dương Quang Tung cũng cho rằng, khu vực công ở Việt Nam gồm 3 bộ phận: Hành chính công, sự nghiệp công và doanh nghiệp công. Bộ phận doanh nghiệp công được phân thành 2 nhóm: Nhóm doanh nghiệp hoạt động kinh doanh và nhóm doanh nghiệp hoạt động công ích; theo đó, nhóm doanh nghiệp hoạt động kinh doanh hoạt động theo cơ chế thị trường, giống như khu vực tư, còn nhóm doanh nghiệp công ích hoạt động theo cơ chế dịch vụ công, thực chất cũng là hoạt động sự nghiệp dịch vụ công. Do đó, khi nói khu vực công thường nói đến hai khu vực: i) hành chính, quản lý nhà nước và ii) sự nghiệp, dịch vụ công.

Từ quan niệm khu vực công như trên, có thể phân chia nhân lực trong khu vực công thành 2 bộ phận: Nhân lực hành chính, quản lý nhà nước, được gọi là cán bộ, công chức và nhân lực trong khu vực sự nghiệp, dịch vụ công, được gọi là viên chức.

Ngoài ra, trong điều kiện cụ thể của Việt Nam, nhân lực công còn bao gồm bộ phận nhân lực làm việc thường xuyên, chuyên trách trong các cơ quan của Đảng và của đoàn thể chính trị - xã hội. Bộ phận nhân lực này cũng được gọi là cán bộ, công chức và cũng được điều chỉnh bởi Luật Cán bộ, công chức.

Nhân tài trong khu vực công được hiểu là người (cán bộ, công chức, viên chức) có năng lực vượt trội, luôn hoàn thành xuất sắc các nhiệm vụ được giao, có nhiều thành tích, cống hiến và tác động tích cực đến sự phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao đời sống vật chất, văn hóa của người dân.

Năng lực của cán bộ, công chức, viên chức luôn gắn liền với đạo đức công vụ, đây là hai mặt không tách rời mà luôn gắn bó mật thiết với nhau, là cơ sở, điều kiện, tiền đề của nhau, thúc đẩy lẫn nhau để hoàn thiện nhân cách của nhân tài trong công vụ. Nếu thiếu đạo đức, nhân cách, phẩm chất công vụ thì người cán bộ, công chức, viên chức không thể có được thành tích, cống hiến cho Nhà nước và xã hội, tức là không thể trở thành nhân tài trong khu vực công. Do vậy, nhân tài thực chất phải là người hiền, tài, vừa có tài vừa có đức.

Có thể khái quát nhân tài trong khu vực công có những đặc trưng chủ yếu sau:

Thứ nhất, là người có năng lực trí tuệ vượt trội, thể hiện ở khả năng tư duy logic, biện chứng, sáng tạo; có tầm nhìn xa, rộng; có kiến thức, kỹ năng cơ bản, cần thiết, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ; có bản lĩnh, ý chí để đạt được những khát vọng, hoài bão, cống hiến cho đất nước và phục vụ Nhân dân.

Thứ hai, năng lực trí tuệ của mỗi người không đồng nghĩa và cũng không tỷ lệ thuận với trình độ bằng cấp của họ. Năng lực trí tuệ một phần do yếu tố bẩm sinh (Chỉ số IQ), một phần (quan trọng hơn) là do nỗ lực, rèn luyện trong thực tiễn đời sống.

Thứ ba, là người có năng lực thực tiễn cao, thể hiện ở sự nỗ lực, quyết tâm, chủ động, sáng tạo trong thực hiện nhiệm vụ và có đóng góp tích cực, hiệu quả, có nhiều thành tích, cống hiến trong hoạt động công vụ. Đây là dấu hiệu đặc trưng chủ yếu của nhân tài. Khi xem xét đánh giá một nhân tài, trước hết và chủ yếu là phải xem xét mức độ đóng góp, cống hiến của họ trong hoạt động thực tiễn. Nhân tài phải là người có khả năng cải tạo thực tiễn để đạt tới những mục tiêu nhất định.

Thứ tư, là người có phẩm chất, đạo đức tốt. Nhân tài trong công vụ chỉ có thể phát huy tác dụng, trong thực tiễn hoạt động công vụ nếu là người có phẩm chất, đạo đức tốt, có nhân cách, liêm sỉ. Thực tế cho thấy, một công chức có thể có kiến thức, kỹ năng tốt nhưng nếu thiếu những phẩm chất công vụ cần thiết thì không thể có được cam kết và cống hiến cho nhà nước, cho xã hội.

Về thu hút và trọng dụng nhân tài trong khu vực công

Thu hút nhân tài là các chủ thể (Nhà nước, doanh nghiệp, tổ chức xã hội…) áp dụng các biện pháp có ấn tượng mạnh mẽ để thu hút những người có tài năng vào các lĩnh vực hoạt động cần phải có nhân tài.

Thu hút nhân tài trong khu vực công là việc Nhà nước đề ra các chủ trương, chính sách hữu hiệu để thu hút những người có tài năng vào các lĩnh vực hoạt động của quản lý nhà nước và cung ứng dịch vụ công.

Đối tượng thu hút nhân tài là những người có tài năng về một lĩnh vực quản lý hoặc chuyên môn nhất định trong xã hội, không chỉ là những học sinh, sinh viên xuất sắc mới ra trường mà còn bao gồm cả những người đang tham gia các lĩnh vực hoạt động khác nhau của đời sống xã hội có nhu cầu, nguyện vọng được làm việc, cống hiến trong khu vực công.

Trọng dụng nhân tài có thể hiểu là nhân tài phải được tin cậy, tôn trọng, sử dụng đúng năng lực, sở trường và có chế độ đãi ngộ vật chất tinh thần thỏa đáng, đúng với mức độ cống hiến của họ.

Trọng dụng nhân tài trong khu vực công là việc Nhà nước áp dụng các chính sách, cơ chế có tính ưu tiên trong sử dụng, đào tạo bồi dưỡng, đãi ngộ và tôn vinh nhân tài, tạo điều kiện thuận lợi nhất để phát huy cao độ năng lực, sở trường và cống hiến của họ cho Nhà nước, cho Nhân dân.

Mối quan hệ giữa thu hút và trọng dụng nhân tài

Thu hút nhân tài là việc bổ sung những người có tài năng vào các vị trí việc làm cần thiết trong khu vực công. Đây là khâu đầu tiên, có ý nghĩa quan trọng trong quá trình sử dụng nhân tài của các cơ quan quản lý nhà nước và đơn vị sự nghiệp, dịch vụ công. Không thu hút được hoặc thu hút không đúng nhân tài sẽ không thể áp dụng các biện pháp có hiệu quả để trọng dụng nhân tài. Mặt khác, nếu chỉ thu hút vào nhưng không có biện pháp hữu hiệu để trọng dụng nhân tài thì không thể giữ chân được nhân tài yên tâm làm việc, cống hiến trong khu vực công. Như vậy, có thể nói, trọng dụng nhân tài cũng là biện pháp chủ yếu để thu hút nhân tài. Thu hút nhân tài và trọng dụng nhân tài là một thể thống nhất hữu cơ, gắn bó chặt chẽ với nhau và chi phối trực tiếp lẫn nhau trong việc sử dụng nhân tài.

Sự cần thiết phải thu hút và trọng dụng nhân tài trong khu vực công

Như đã đề cập ở trên, khu vực công bao gồm lĩnh vực hành chính, quản lý nhà nước và lĩnh vực sự nghiệp, dịch vụ công, có vài trò quan trọng, quyết định sự phát triển của đất nước, đời sống của Nhân dân và vận mệnh quốc gia. Sự cần thiết phải thu hút và trọng dụng nhân tài trong khu vực công được lý giải bởi những khía cạnh sau:

Nhân tài là những con chim đầu đàn của mỗi tổ chức, cơ quan nhà nước, mỗi đơn vị sự nghiệp, dịch vụ công, cũng như của mỗi ngành, lĩnh vực và có thể là của cả quốc gia. Một đàn chim không thể bay nhanh, bay xa, bay đúng phương hướng nếu thiếu con chim đầu đàn; cũng như một tổ chức, đơn vị, một hệ thống không thể phát triển nhanh, mạnh, đúng mục tiêu, phương hướng nếu thiếu những nhân tố đầu đàn, tức là nhân tài với các mức độ khác nhau. Bộ máy nhà nước nói chung và từng cơ quan nhà nước nói riêng, cũng như mỗi đơn vị, mỗi ngành, lĩnh vực sự nghiệp, dịch vụ công đều cần thiết phải có những người có tài, đức trọng để đóng vai trò đầu đàn, tiên phong trong các lĩnh vực công vụ và phục vụ Nhân dân.

Nhân tài đóng vai trò quyết định trong việc tìm tòi, sáng tạo những ý tưởng mới, những con đường mới, những chủ trương mới nhằm cải tạo thực tiễn theo hướng cách mạng, cải cách, đổi mới. Thực tiễn đã chứng minh, mọi cuộc cách mạng, cải cách chỉ có thể thành công một khi có được người đứng đầu hiền tài (lãnh tụ) và có những tham mưu giỏi về chiến lược, chiến thuật. Trong công cuộc cải cách hành chính nhà nước và cải cách khu vực sự nghiệp dịch vụ công của nước ta hiện đang rất cần những người tài để dẫn dắt và hoạch định các chủ trương, chính sách một cách đúng đắn, sáng tạo, hợp quy luật phát triển trong bối cảnh mới của đất nước. Tuy nhiên, việc thiếu những nhân tài cần thiết trong từng lĩnh vực, từng khâu, từng cấp là một nguyên nhân trực tiếp, chủ yếu kìm hãm tiến trình và kết quả của các cải cách, đổi mới trong khu vực công ở nước ta hiện nay.

Nhân tài là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy cả tập thể cán bộ, công chức, viên chức cùng phấn đấu vươn lên, đạt nhiều thành tích, cống hiến; là nhân tố trung tâm của khối đoàn kết thống nhất trong nội bộ mỗi tổ chức, đơn vị. Bởi lẽ, chỉ có người có tài cao, đức trọng, với vai trò là những thủ lĩnh chính thức hoặc thủ lĩnh không chính thức trong một tập thể, mới có thể đóng vai trò là nhân tố trung tâm đoàn kết, thúc đẩy tập thể tiến bộ, dù người đó là hoặc không phải là người lãnh đạo, quản lý chủ chốt của tổ chức.

Nhân tài cần có mặt ở những vị trí công việc nào trong khu vực công

Cũng theo TS. Dương Quang Tung, khu vực công gồm nhiều lĩnh vực chuyên môn, nhiều cấp độ, nhiều vị trí việc làm khác nhau; trong đó, nhân tài cần phải có ở một số vị trí công việc nhất định, đó là:

Một là, các vị trí lãnh đạo, quản lý, người lãnh đạo, quản lý, nhất là người đứng đầu ở mọi cấp độ cao, thấp, đều cần có người hiền tài (nhận tài). Họ đóng vai trò là những thủ lĩnh chính thức quyết định sự phát triển, thành công của tổ chức. Một tổ chức, một ngành, lĩnh vực cũng như một quốc gia nếu có được người đứng đầu thực sự là người hiền tài, có tài năng lãnh đạo, quản lý thì sẽ là nhân tố đảm bảo chắc chắn cho sự thành công trên con đường phát triển.

Hai là, các vị trí tham mưu, hoạch định chủ trương, đường lối, chính sách phát triển, cả về chiến lược và chiến thuật. Người lãnh đạo, đứng đầu không thể hoàn thành được sứ mệnh của tổ chức nếu thiếu một lực lượng tham mưu giỏi (cao mưu) bên cạnh mình. Những “quân sư” nếu có tài, có động cơ, thái độ đúng sẽ là nhân tố đảm bảo trên thực tế sự đúng đắn, sáng tạo, hiệu quả của những chủ trương, đường lối, chính sách phát triển của mỗi tổ chức, mỗi ngành, lĩnh vực, địa phương và cả quốc gia. Cần chú ý là lực lượng tham mưu, nếu chỉ đơn thuần là người thông minh, giỏi chuyên môn, học thuật nhưng nếu thiếu động cơ đúng đắn, thiếu chân thành, trong sáng, thiếu trung thành với Tổ quốc, với Nhân dân thì không thể có được những ý tưởng tham mưu đúng đắn, có chất lượng, hiệu quả cao.

Ba là, các vị trí công việc đòi hỏi phải có kiến thức, kỹ năng chuyên môn, nghiệp vụ cao. Đây là các vị trí công việc trong các lĩnh vực sự nghiệp dịch vụ công như giáo dục, y tế, đào tạo, khoa học công nghệ, văn học, nghệ thuật… Nhân tài ở các vị trí công việc chuyên môn này sẽ là những con chim đầu đàn, đóng góp tích cực, quan trọng vào sự phát triển của mỗi tổ chức, mỗi ngành, lĩnh vực dịch vụ công của đất nước.

Đối với các vị trí công việc có tính chất thừa hành, thực thi cụ thể, kể cả trong cơ quan nhà nước và tổ chức sự nghiệp, dịch vụ công không cần thiết phải thu hút, trọng dụng nhân tài, mà chỉ cần có những công chức, viên chức, người lao động có kiến thức, kỹ năng cần thiết và có động cơ, thái độ làm việc đúng đắn là được. Mặt khác, những vị trí công việc này chắc chắn sẽ không thu hút được nhân tài vì nhân tài không bao giờ muốn chỉ thực thi công việc một cách khuôn mẫu, cứng nhắc, thiếu không gian giành cho sự sáng tạo, phát triển.

Thu hút và trọng dụng nhân tài là hai trong một, nếu chỉ thu hút mà không trọng dụng thì không giữ chân được nhân tài, cũng như nếu không trọng dụng thì không thể thu hút được nhân tài. Để thu hút và trọng dụng nhân tài, không chỉ quan tâm đến vấn đề đãi ngộ mà cần phải thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp, từ sử dụng, bồi dưỡng, đánh giá, tôn vinh, đãi ngộ, tạo môi trường thuận lợi, có văn hóa tổ chức, và quan trọng là người đứng đầu phải biết sử dụng nhân tài đúng với năng lực, sở trường của họ và biết phát huy tính chủ động, sáng tạo của họ, tạo một môi trường thuận lợi để họ có thể cống hiến cao nhất cho tổ chức, và cho đất nước. Việc nhận thức đúng và có những quyết sách đúng đắn, phù hợp về thu hút và trọng dụng nhân tài trong khu vực công có ý nghĩa đặc biệt quan trọng thúc đẩy công cuộc cải cách hành chính, bộ máy nhà nước và các lĩnh vực sự nghiệp, dịch vụ công ở nước ta đạt được những thành tựu to lớn, góp phần đắc lực vào sự phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh đổi mới và mở cửa hội nhập của nước ta hiện nay.

 

Anh Cao