Phó Thủ tướng thường trực Chính phủ Trương Hòa Bình phát biểu tại Hội nghị Cho nên, công tác lưu trữ cần tiếp tục bảo quản, giữ gìn làm sao cho tốt nhưng đồng thời công tác khai thác cho tốt, công bố cho tốt, tất nhiên phải đảm bảo thẩm định, đánh giá khoa học và phải thận trọng khi công bố nhưng công bố rồi sẽ nâng lên giá trị lịch sử, quốc gia.
Xuyên suốt nội dung chỉ đạo nói trên của Phó Thủ tướng Chính phủ Trương Hòa Bình là cả một triết lí và giá trị nhân văn sâu sắc xuyên suốt hoạt động của ngành từ việc lưu trữ - bảo quản – công bố phát huy giá trị tài liệu lưu trữ để nâng cao tầm vóc quốc gia.
Triết lí và giá trị nhân văn ấy xuất phát từ tư duy coi tài liệu lưu trữ, nhất là tài liệu quý hiếm – di sản của nhân loại là “hồn phách của dân tộc”, là “kiến thức” và “bài học kinh nghiệm” quý báu của cha ông từ ngàn xưa để lại nên phải “quan tâm, gìn giữ và phát huy giá trị để góp phần nâng cao tầm vóc quốc gia”.
***
Suy nghĩ từ giá trị nhân văn
Theo cách hiểu thông thường, hoạt động/giá trị “nhân văn” là tất cả những gì hướng tới con người, là những hoạt động tôn trọng con người, tôn trọng những hoạt động và kết quả của những hoạt động thuộc về văn hóa, lịch sử mà con người đã tạo ra trong quá khứ và hiện tại. Và cũng từ đó, văn hóa, văn minh là sản phẩm của con người với đúng nghĩa con người viết hoa. Hoạt động lưu giữ, trân trọng tài liệu lưu trữ là một trong những hoạt động thuộc phạm trù đó - nét đặc trưng thuộc bản chất của con người có tri thức văn hóa, văn minh.
Năm cũ vừa qua, năm mới đã đến, trong những ngày ngành Nội vụ nói chung, Bộ Nội vụ và nhất là Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước đang bước vào một năm mới với nhiều lo toan lại được tiếp nhận huấn thị rất cụ thể với chức năng của Ngành nhưng cũng mang ý nghĩa nhân văn vô cùng sâu sắc:
- Cần tập trung quan tâm đặc biệt lưu trữ các tư liệu chung, giữ gìn bảo quản các tư liệu quý có từ mấy trăm năm nay…
- Đây là hồn phách của dân tộc, là kinh nghiệm của quá khứ…
- Phải tuyên truyền cho tốt, phổ biến cho tốt, giáo dục cho tốt để nâng cao truyền thống và tự hào dân tộc.
Thông điệp trong ý kiến chỉ đạo nói trên của Phó Thủ tướng Chính phủ rất cô đọng, ngắn gọn nhưng súc tích, hàm chứa nhiều thông tin gắn với chức năng, nhiệm vụ cơ bản của ngành Lưu trữ (bảo quản và phát huy) với yêu cầu phải thực hiện nghiêm túc; vừa có ý nghĩa nhân văn sâu sắc khi yêu cầu phải có một thái độ ứng xử nhân văn với tài liệu lưu trữ - một loại di sản của dân tộc và của thế giới mà người làm lưu trữ và xã hội phải nhận thức đúng: đó là kiến thức, bài học kinh nghiệm mà cha ông để lại, là hồn phách của dân tộc – những di sản “có giá trị quốc tế đặc biệt về phương diện lịch sử, nghệ thuật hay khoa học”[2].
Tài liệu lưu trữ
Thông thường, những chỉ đạo của các cấp lãnh đạo luôn mang tính mệnh lệnh hành chính[3] mà nội dung, câu từ chỉ cần sát với chức năng, nhiệm vụ và tình hình thực tế là được. Tuy nhiên, thông điệp của Phó Thủ tướng thường trực Chính phủ trong trường hợp này lại mang thông điệp của một Chính phủ kiến tạo, hành động[4], ngành Lưu trữ lần đầu được tiếp nhận một “chỉ thị” mang giá trị nhân văn sâu sắc đến như vậy. Thông điệp mà Phó Thủ tướng nhấn mạnh nhiệm vụ của ngành Lưu trữ là:
- Cần tập trung bảo quản, giữ gìn an toàn tài liệu lưu trữ nhất là tài liệu quý hiếm mà Châu bản, Mộc bản triều Nguyễn – những di sản tư liệu được thế giới công nhận;
- Công bố, khai thác một cách thận trọng, khoa học mới phát huy được những kiến thức, kinh nghiệm của quá khứ- cách ứng xử rất nhân văn đối với hoạt động Công bố - Khai thác phát huy giá trị tài liệu lưu trữ;
- Phải tuyên truyền cho tốt, phổ biến cho tốt, giáo dục cho tốt để nâng cao truyền thống và tự hào dân tộc
Đặc biệt, nét mới trong huấn thị mà thông điệp của Phó Thủ tướng nhấn mạnh là: Tài liệu lưu trữ, đặc biệt là tài liệu quý hiếm như Châu bản triều Nguyễn mới được UNESCO công nhận là di sản tư liệu thế giới, là hồn phách của dân tộc. Ý nghĩa nhân văn trong mệnh lệnh hành chính ấy thể hiện rất rõ trong chính nội dung thông điệp này. Bởi, hồn phách là[5] yếu tố sức sống tinh thần của con người và rộng hơn, đó là yếu tố sức sống tinh thần của một dân tộc. Tài liệu lưu trữ nói chung, tài liệu lưu trữ quý hiếm nói riêng - các di sản tư liệu thế giới của Việt Nam trong đó có Châu bản triều Nguyễn – là hồn phách của dân tộc, là tinh thần và sinh lực của dân tộc.
Ở một góc độ sâu xa khi nghĩ về mối quan hệ của hồn và phách, giữa tài liệu lưu trữ - những trang giấy ố vàng và giá trị của nó với hiện tại và tương lai, người ta nghĩ đến một nhận xét của nhà bác học Đào Duy Anh luận giải theo lí luận Hình và Khí như sau “Hồn là cái linh phụ thuộc vào phần khí của con người”. Do vậy, hồn phách của dân tộc không thể tách rời những giá trị quý báu của tài liệu lưu trữ. Bởi, tài liệu lưu trữ chứa đựng kiến thức, những bài học kinh nghiệm của ông cha được tích góp trong suốt chiều dài lịch sử mấy ngàn năm[6] dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam. Việc coi tài liệu lưu trữ quý, hiếm, nhất là Châu bản triều Nguyễn là hồn phách của dân tộc - di sản tinh thần của cha ông để lại thực sự thể hiện một triết lí nhân văn[7] sâu sắc.
Đến sứ mệnh và trọng trách
Khi nói đến nhiệm vụ của ngành, đặc biệt là công tác Lưu trữ, thông điệp của Phó Thủ tướng Chính phủ nhấn mạnh:
"Công tác lưu trữ bảo quản, giữ gìn làm sao cho tốt nhưng đồng thời công tác khai thác cho tốt, công bố cho tốt, tất nhiên phải đảm bảo thẩm định đánh giá khoa học và phải thận trọng khi công bố nhưng (để) công bố rồi (sẽ) nâng lên giá trị lịch sử, quốc gia".
Ngay từ những năm 2006, Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương tại Đại hội X, Khóa IX của Đảng đã xác định: “Bảo vệ và phát huy giá trị của tài liệu lưu trữ” không chỉ là trọng trách của một ngành mà là một trọng trách của toàn Đảng, toàn dân.
Tiếp theo, Chỉ thị số 05/2007/CT-TTg ngày 02/3/2007 của Thủ tướng Chính phủ về việc tăng cường bảo vệ và phát huy giá trị tài liệu lưu trữ. Đó là tinh thần: tổ chức bảo quản và khai thác sử dụng tài liệu lưu trữ chuyên nghiệp và hiệu quả[8].
Và đến hôm nay, những mệnh lệnh hành chính ấy lại được phát đi với tinh thần kiến tạo và hành động, cô đọng – súc tích – rõ ràng, là một thông điệp với những từ ngữ mang tinh thần và triết lí nhân văn sâu sắc: tài liệu lưu trữ là hồn phách của dân tộc, là kiến thức và bài học kinh nghiệm của cha ông là thấy được giá trị tri thức, giá trị lịch sử từ tài liệu lưu trữ.
Đặc biệt, những nhiệm vụ của ngành trong thông điệp của Phó Thủ tướng được huấn thị một cách ngắn gọn, mạnh mẽ:
(1) Bảo quản, giữ gìn cho tốt
(2) Khai thác cho tốt, công bố cho tốt
Và điều quan trọng là phải đảm bảo thẩm định đánh giá khoa học và phải thận trọng khi công bố nhưng (để) công bố rồi (sẽ) nâng lên giá trị lịch sử, quốc gia.
Đó là sứ mệnh cao cả của những người gìn giữ di sản của dân tộc và thế giới. Đó cũng là biểu hiện của sự kiến tạo, hành động của Chính phủ bởi: trong hoạt động quản lí, các quyết định… biểu thị trình độ tổ chức và quản lí có chất lượng cao, lề lối làm việc khoa học…[9].
Quyết tâm chính trị thay lời kết
Ngoài các nhiệm vụ thường xuyên của ngành nhằm thực hiện hiệu quả các quy định của pháp luật về văn thư, lưu trữ, cần tập trung triển khai và tổ chức thực hiện hiệu quả nhất Chỉ thị số 35/CT-TTg ngày 07/9/2017 của Thủ tướng Chính phủ và Công văn số 5709/BNV-VTLTNN ngày 30/10/2017 của Bộ Nội vụ về tăng cường công tác lập hồ sơ và giao nộp hồ sơ, tài liệu vào lưu trữ. Đẩy mạnh hiện đại hóa công tác văn thư, lưu trữ thông qua việc tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin; Xây dựng cơ sở dữ liệu để quản lí và phục vụ khai thác tài liệu lưu trữ.
Công tác phát huy giá trị tài liệu lưu trữ quốc gia là nhiệm vụ thường xuyên của ngành nhưng phải thực hiện với tinh thần kiến tạo, hành động để “khai thác cho tốt, công bố cho tốt”, “đảm bảo thẩm định đánh giá khoa học và phải thận trọng”nhằm nâng cao giá trị lịch sử của tài liệu lưu trữ và tầm vóc của quốc gia.
Mặt khác, để phát huy nguồn lực cả về vật chất lẫn tinh thần từ các Lưu trữ lịch sử địa phương, cần đẩy mạnh hợp tác thực hiện việc công bố, giới thiệu tài liệu lưu trữ quốc gia và Lưu trữ lịch sử của tỉnh tại các trung tâm văn hóa lớn như Hà Nội, Tp. Hồ Chí Minh hoặc tại các địa phương. Các hình thức công bố, giới thiệu tài liệu cần đa dạng về hình thức, phong phú về nội dung để từng bước giới thiệu kiến thức, những bài học kinh nghiệm của ông cha qua tài liệu lưu trữ hiệu quả hơn, tới gần hơn với công chúng.
Và bước vào một năm mới, với tinh thần kiến tạo và hành động của Chính phủ, từ chỉ đạo của Phó Thủ tướng thường trực Chính phủ, thông điệp của chúng tôi, những người làm Lưu trữ là: Gìn giữ và phát huy các Di sản tư liệu thế giới và tài liệu lưu trữ quốc gia vừa là nghĩa vụ, trách nhiệm và tâm huyết của chúng ta để mang những giá trị văn hoá, truyền thống và lịch sử của cha ông phục vụ cho cuộc sống hôm nay và muôn đời con cháu mai sau./.
Chú thích:
[1] Theo nghiệp vụ chuyên ngành, xin hiểu là tài liệu lưu trữ;
[2] Công ước về việc bảo vệ di sản văn hoá và tự nhiên của thế giới đã được thông qua tại kỳ họp thứ 17 của Đại hội đồng UNESCO tại Paris ngày 16/11/1972;
[6] Hiến pháp 2013: “Trải qua mấy nghìn năm lịch sử, Nhân dân Việt Nam lao động cần cù, sáng tạo, đấu tranh anh dũng để dựng nước và giữ nước, đã hun đúc nên truyền thống yêu nước, đoàn kết, nhân nghĩa, kiên cường, bất khuất và xây dựng nên nền văn hiến Việt Nam”;
[7] Từ điển Tiếng Việt, triết lý, tr.1016;
[8] Thủ tướng Chính phủ. Chỉ thị số 05/2007/CT-TTg ngày 02/3/2007 của Thủ tướng Chính phủ về việc tăng cường bảo vệ và phát huy giá trị tài liệu lưu trữ;