Chính phủ lâm thời do Chủ tịch Hồ Chí Minh đứng đầu là một Chính phủ đại diện cho các tầng lớp nhân dân cả nước với nhiệm vụ trước mắt là chỉ đạo toàn quốc; Bộ Nội vụ là một trong 13 Bộ đầu tiên của Chính phủ lâm thời và ông Võ Nguyên Giáp, vị học trò xuất sắc nhất của Chủ tịch Hồ Chí Minh được cử giữ chức Bộ Nội vụ đầu tiên.
Sau phiên họp đầu tiên vào ngày 03/9/1945, Chính phủ đã ban hành các sắc lệnh, nghị định tập trung cốt lõi việc xây dựng chính quyền nhân dân non trẻ như Tổng tuyển cử bầu Quốc hội, soạn thảo Hiến pháp đầu tiên...
Ngày 08/9/1945, chỉ sau 6 ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn độc lập tại Quảng trường Ba Đình, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Võ Nguyên Giáp thay mặt Chủ tịch Chính phủ lâm thời ký Sắc lệnh số 14-SL về cuộc Tổng tuyển cử bầu đại biểu Quốc hội để thành lập một cơ quan lập pháp chính thống (Quốc hội) của nước Việt Nam mới.
Sắc lệnh gồm 7 điều. Trong đó quy định,
“1. Trong một thời hạn hai tháng kể từ ngày ký Sắc lệnh này sẽ mở cuộc Tổng tuyển cử đề bầu Quốc dân Đại hội.
2. Tất cả công dân Việt Nam, cả trai và gái, từ 18 tuổi trở lên đều có quyền tuyển cử và ứng cử, trừ những người đã bị tước mất công quyền và những người trí óc không bình thường.
3. Số đại biểu của Quốc dân Đại hội ấn định là 300 người.
4. Quốc dân Đại hội sẽ có toàn quyền ấn định Hiến pháp cho nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ...”
Sắc lệnh số 14 -SL là Sắc lệnh đầu tiên đặt nền móng cho thành công của cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên của cả nước vào ngày 06/01/1946.
Tiếp đó, Bộ Nội vụ đã chuẩn bị để Ngày 17-10-1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 51-SL về thể lệ Tổng tuyển cử trong cả nước. Sắc lệnh gồm 10 trang, 12 khoản và 70 điều, quy định chặt chẽ, cụ thể và chi tiết các vấn đề về tổng tuyển cử như: quy định thời gian tổng tuyển cử, quyền ứng cử và bầu cử, vận động tuyển cử, đơn vị tuyển cử, danh sách ứng cử, danh sách bầu cử, tổ chức bầu cử, quy định về trường hợp đặc biệt (nếu tỉnh hoặc thành phố số người ứng cử chưa bằng hoặc vừa đủ số đại biểu định lấy thì cũng cứ bầu như thường), quy định về điểm phiếu, kiểm soát cuộc bầu toàn tỉnh hay thành phố, vấn đề khiếu nại và triệu tập Quốc dân đại hội...
Sắc lệnh số 51 ngày 17/10/1945 của Chủ tịch Hồ Chí Minh ban hành thể lệ Tổng tuyển cử.
Thể lệ Tổng tuyển cử là cơ sở pháp lý để chỉ đạo, hướng dẫn về cách thức tiến hành cuộc bầu cử Quốc hội, quy định quyền lợi, trách nhiệm của các cơ quan, chính quyền và đối với mỗi công dân Việt Nam. Trong việc thực hiện cuộc bầu cử đầu tiên bầu Quốc hội của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa năm 1946, Sắc lệnh được ban hành và thực thi đã góp phần quan trọng vào sự thành công của cuộc Tổng Tuyển cử.
Chủ tịch Chính phủ lâm thời giao cho Bộ trưởng Bộ Nội vụ và Bộ trưởng Bộ Tuyên truyền có trách nhiệm thi hành Sắc lệnh này.
Nhận thức rõ sứ mạng thiêng liêng của cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên, Bộ Nội vụ đã dốc toàn tâm, toàn sức, quyết tâm hoàn thành tốt nhiệm vụ.
Ngày 02/11/1945, Đổng lý Văn phòng Bộ Nội vụ Hoàng Minh Giám đã gửi Thông tư giải thích Sắc lệnh ngày 17/10/1945 về Tổng tuyển cử tới các Chủ tịch Uỷ ban nhân dân Bắc Bộ, Trung Bộ và Nam Bộ hướng dẫn cụ thể việc thi hành Sắc lệnh số 51 ngày 17/10/1945 của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đồng thời, thông tư giải thích một cách chi tiết về quyền bầu cử, ứng cử, vận động bầu cử, nộp đơn ứng cử, danh sách ứng cử, danh sách bầu cử, thẻ đi bầu, biên bản bầu cử lại hay bầu cử thêm, đại biểu các dân tộc thiếu số và việc giữ gìn trật tự lúc đi bầu.
Bộ Nội vụ đã cho in ấn, phổ biến rộng rãi và yêu cầu các cấp chính quyền phải tiến hành sâu rộng một cuộc vận động, tuyên truyền cho Nhân dân hiểu rõ ý nghĩa, mục đích của cuộc Tổng tuyển cử và bảo đảm cho mọi người được tự do lựa chọn người mình muốn bầu, tránh mọi sự gò ép.
Việc bảo đảm thật sự tự do và dân chủ là yếu tố quyết định thành công của cuộc Tổng tuyển cử và được Bộ Nội vụ hết sức quan tâm, ngày 05/12/1945, tại Hội nghị Chủ tịch Uỷ ban nhân dân các tỉnh Bắc Bộ, Bộ trưởng Võ Nguyên Giáp đã nhắc đi nhắc lại nhiều lần vấn đề đảm bảo tự do và dân chủ trong bầu cử.
Tiếp đó, Sắc lệnh số 71-SL ngày 2-12-1945, bổ khuyết điều thứ 11, chương 5, đạo sắc lệnh ngày 17-10-1945 về thể lệ Tổng tuyển cử, nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho người ứng cử. Sắc lệnh do Chủ tịch Hồ Chí Minh ký ban hành, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Võ Nguyên Giáp tiếp ký.
Cụ thể, sắc lệnh quy định: "Vì sự giao thông hiện thời khó khăn, người ứng cử có thể gửi đơn ứng cử ngay cho UBND nơi mình trú ngụ và yêu cầu UBND ấy điện cho UBND nơi mình xin ứng cử. Đơn và giấy chứng thực đủ điều kiện sẽ do UBND nơi trú ngụ chuyển sau cho UBND nơi ứng cử".
Sắc lệnh số 76-SL ra đời để ứng phó với tình hình đất nước phức tạp lúc bấy giờ là vừa phải kháng chiến ở miền Nam, vừa phải giải quyết những nhiệm vụ cấp bách hàng ngày đặt ra, vừa thực hiện sách lược tạm thời hòa hoãn với quân Tưởng ở miền Bắc…Sắc lệnh số 76 hoãn cuộc Tổng tuyển cử từ ngày 23/12/1945 sang ngày 06/01/1946 và gia hạn nộp đơn ứng cử đến hết ngày 27/12/1945. Tuy nhiên, ở một số nơi, do không kịp nhận Sắc lệnh hoãn lại thì vẫn được phép tổ chức bầu cử vào ngày 23/12/1945, sau đó phải báo cáo ngay cho Bộ Nội vụ.
Theo báo cáo của Bộ Nội vụ thì ở Bắc Bộ và Trung Bộ, hơn 90% cử tri đã tham gia bầu cử. Ở Nam Bộ, mặc dù chiến sự đang diễn ra ác liệt, cuộc bầu cử vẫn được tổ chức tốt ở nhiều nơi.
Chủ tịch Hồ Chí Minh bỏ phiếu bầu cử Quốc hội mới
Cuộc Tổng tuyển cử ngày 06/01/1946 đã bầu ra Quốc hội đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà với 333 đại biểu, đại diện cho các thế hệ, các ngành, các giới, các giai cấp, tầng lớp xã hội, các tôn giáo, thành phần dân tộc và các đảng phái chính trị ở Việt Nam.
Sự nỗ lực của toàn Đảng, toàn dân, trong đó có đóng góp vô cùng to lớn của Bộ Nội vụ mà cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên ở nước ta đã được tổ chức thành công. Trong điều kiện đất nước phát triển, hệ thống văn bản pháp lý về bầu cử Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp đã ngày càng hoàn chỉnh, phù hợp với đất nước trong từng giai đoạn lịch sử, song những sắc lệnh về Tổng tuyển cử ngày 06-01-1946 do Chính phủ lâm thời ban hành vẫn còn nguyên giá trị.
Tài liệu tham khảo:
- Bộ Nội vụ, 70 năm xây dựng và phát triển (1945-2015);
- Biên niên Lịch sử Bộ Nội vụ (1945-2005);