Đại diện của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam đang khuyến nghị nên kiểm soát chặt, thậm chí cấm thuốc lá mới như thuốc lá làm nóng, thuốc lá điện tử và các sản phẩm không khói khác và đối với một số trường hợp cần cấm thuốc lá mới, gồm thuốc lá làm nóng (TLLN), thuốc lá điện tử (TLĐT). Một trong những lý do đó là do năng lực kiểm nghiệm sản phẩm và thực thi pháp luật trong việc quản lý các mặt hàng này hiện đang là thách thức đối với Việt Nam.
Tại Hội nghị Các Quốc gia tham gia Công ước Khung về Kiểm soát Thuốc lá (FCTC) lần thứ 10 (COP10) tháng 2/2024, WHO chưa đưa ra các biện pháp cấm thuốc lá mới mặc dù tại Điều 2.1 của Công ước này đã nêu rõ các quốc gia có thể thực thi chính sách kiểm soát thuốc lá mới vượt ngoài khuyến nghị của FCTC nhằm đạt mục đích của mỗi quốc gia, trên cơ sở tôn trọng nhân quyền và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Philippines là một quốc gia ASEAN có điều kiện kinh tế, xã hội tương đồng với Việt Nam, với tỷ lệ người hút thuốc tương tự, khoảng 16-17 triệu. Chính phủ nước này đã quyết định quản lý mọi loại thuốc lá, kể cả thuốc lá mới kể từ năm 2022. Theo pháp luật Philippines, thuốc lá làm nóng được phân loại là “thuốc lá không khói”, chịu mức thuế tiêu thụ đặc biệt chỉ bằng một nửa so với thuốc lá điếu. Chính sách này nhằm hỗ trợ người hút thuốc dễ tiếp cận thuốc lá làm nóng hơn để chuyển đổi sử dụng.
Hội thảo công bố 3 đề xuất chính sách quản lý thuốc lá mới tại Quốc hội Thái Lan ngày 13/6/2024 - Ảnh Sưu tầm
Một quốc gia ASEAN khác là Thái Lan, sau 10 năm áp dụng luật cấm thuốc lá điện tử không hiệu quả, hiện đang có những bước đánh giá lại hiệu quả của lệnh cấm này, đồng thời hành động để tìm kiếm giải pháp phù hợp hơn. Tháng 9.2023, Thái Lan đã thành lập Ủy ban Đặc biệt của Quốc hội (bao gồm 35 thành viên đại diện cho các cơ quan chính phủ, tổ chức dân sự, xã hội và cá nhân có kiến thức, kinh nghiệm về lĩnh vực thuốc lá mới) để nghiên cứu, rà soát tình hình thực tiễn và đề xuất giải pháp mới. Tháng 6 vừa qua, Ủy ban này đã đề xuất 3 phương án chính sách mới, bao gồm: Sửa đổi tất cả các luật liên quan để hình sự hóa hành vi kinh doanh và sở hữu TLĐT, hợp pháp hóa riêng TLLN, hoặc đưa cả TLLN và TLĐT vào kiểm soát chặt chẽ.
Các nước Asean khác như Indonesia, Malaysia... đã nghiễm nhiên quản lý TLLN như là sản phẩm thuốc lá, mặc dù vẫn có những lo ngại tương tự như Việt Nam đối với vấn đề ngăn chặn giới trẻ, năng lực quản lý, hệ thống thanh kiểm.
Kiểm soát thuốc lá tại Việt Nam
Tại hội thảo "Thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam: Khuyến nghị chính sách" ngày 19.3, bà Đinh Thị Thu Thủy, Phó Vụ trưởng Pháp chế (Bộ Y tế) cho biết, cần phải quan tâm đến năng lực quản lý hiện nay của Việt Nam có bảo đảm không, nếu cho phép thuốc lá thế hệ mới hay cần cân nhắc các vấn đề liên quan sức khỏe người dân. Song song đó, đại diện của WHO tại Việt Nam cũng cho rằng Việt Nam là quốc gia chưa đủ năng lực kiểm nghiệm sản phẩm và thực thi pháp luật để quản lý mặt hàng này, nên cấm là lựa chọn duy nhất.
Hội thảo “Thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam: Khuyến nghị chính sách” - Ảnh Sưu tầm
Tuy nhiên, từ năm 2005, Việt Nam là một trong những quốc gia ký kết sớm nhất Công ước Khung về kiểm soát thuốc lá (FCTC) do WHO chủ trì. Kể từ đó đến nay, Việt Nam đã đạt những thành tựu nhất định trong công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá (PCTHTL). Đáng lưu ý, nhờ thực thi Luật PCTHTL 2012 và các quy định hiện hành đối với thuốc lá điếu, đến năm 2020 tỷ lệ hút thuốc lá điếu tại Việt Nam đã giảm được 2%.
Ngoài ra, khác với các quốc gia khác, việc kiểm soát lưu thông các sản phẩm thuốc lá tại Việt Nam thuộc các công ty Nhà nước, chịu sự điều phối, quản lý, báo cáo cho Chính phủ.
Theo ông Lê Đại Hải, Phó Vụ trưởng vụ Pháp luật - Dân sự Kinh tế, Bộ Tư pháp: "So với các nước, luật pháp Việt Nam về thuốc lá đã có đầy đủ". Do vậy, theo ông cơ quan chức năng cần sớm đưa các sản phẩm TLLN, TLĐT vào quản lý để góp phần ngăn chặn tình trạng sử dụng sản phẩm này ở giới trẻ hiện nay, cũng như có cơ sở để cấm các sản phẩm ma túy 'núp bóng'.
Về cam kết phát triển của ngành, mới đây nhất theo Điều 1, Quyết định số 780/QĐ-UBQLV ngày 29.12.2023 của Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp ban hành, định hướng phát triển của Tổng công ty Thuốc lá Việt Nam (Vinataba) đến năm 2035 sẽ phát triển ngành thuốc lá bền vững gắn với đổi mới công nghệ, hiện đại hóa máy móc trong sản xuất và chế biến thuốc lá có hiệu quả nhằm sản xuất những sản phẩm giảm thiểu tác hại, hạn chế ô nhiễm môi trường, hướng tới mục tiêu vì sức khỏe cộng đồng và trách nhiệm xã hội.
Theo các chuyên gia, Việt Nam đã kiện toàn cả về hệ thống pháp lý, năng lực kiểm soát của Chính phủ, và cam kết của các doanh nghiệp Nhà nước về kinh doanh thuốc lá do vậy Việt Nam đủ điều kiện hòa nhập cùng các quốc gia đi trước trong kiểm soát thuốc lá mới.